Van ketaminespray voor wie kampt met zelfmoordgedachten tot psychotherapie met mdma voor oorlogsveteranen met post-traumatisch stress-syndroom (ptss). Wereldwijd zijn onderzoekers in de weer met stoffen met een (potentieel) psychedelische werking. De ene studie staat verder dan de andere, maar één ding is duidelijk: psychedelica zijn terug van weggeweest in de psychiatrie. Dat is minder gek dan het klinkt, want de resultaten zijn hoopvol. Een overzicht van mogelijke behandelingen in de toekomst (en wie weet geraakt u ooit van uw rookverslaving af dankzij psilocybine, de actieve stof in paddo’s).

Deze week in HUMO.

Online via deze link: moet je wel abonnee voor zijn. http://www.humo.be/humo-archief/373053/hoe-drugs-je-leven-kunnen-verbeteren-minder-angst-minder-depressief-minder-alcohol-en-rookverslaving-meer-inzicht-in-jezelf

Ann-Marie Cordia / Illustraties Xavier Truant

PARTYDRUG TEGEN DEPRESSIE

`De Wereldgezondheids organisatie noemt depressie de grootste oorzaak van invaliditeit in het Westen,’ zegt dokter Husseini Manji, hoofd neurowetenschappe lijk onderzoek bij Janssen Neuroscience. Hij leidde eer der het Mood and Anxiety Program van de Amerikaanse National Institutes of Health, waar hij jaren geleden met collega’s op het idee kwam om ketamine in te zetten te gen depressie, al benadrukt de psychiater meteen dat de neusspray die Janssen Pharmaceutica ontwikkelt nooit als partydrug gebruikt kan worden. `Daarvoor is de dosis te klein. En het is ook de bedoeling dat patiënten de neusspray enkel in de aan wezigheid van een arts gebruiken.’

HUSSEINI MANJI «Depressie is een enorm probleem, maar bij wellicht de helft van de patiënten werken klassie ke antidepressiva niet. En áls ze werken, duurt het vier tot acht weken. Daarom zijn we op zoek gegaan naar een ander middel. Na heel wat voorbereidende studies heb ben we tests gedaan met pa tiënten die minstens drie jaar depressief waren en zes mis lukte behandelingen ach ter de rug hadden. Ze kregen een lage dosis ketamine. Wat bleek? Binnen de twee uur was er een reactie in de hersenen en na 24 uur was er een respons bij 70 procent van de patiënten. Een onge zien resultaat. En hoewel het middel weer snel uit hun li chaam was verdwenen, ble ven de patiënten zich drie tot zeven dagen lang beter voe len. »Verder onderzoek toonde aan dat patiënten binnen de paar uur minder zelfmoord gedachten rapporteerden. Dat was een verrassing, want suïcidaliteit is zeer complex. De resultaten zijn zo veelbelovend dat we van de Amerikaanse Food and Drug Administration de status van breakthroughbehandeling voor ernstige depressies en suïcidaliteit hebben gekre gen, wat betekent dat we in aanmerking komen voor een versneld goedkeurings proces.»

HUMO Het effect van ketamine op depressies is blijkbaar gekend: in 2015 schoten de ketamineklinieken als paddenstoelen uit de grond in de VS.

MANJI «Na de eerste door braak zijn er inderdaad al dokters met ketamine aan de slag gegaan om patiënten met zeer ernstige depressies te behandelen. Het bestaan van die klinieken is extra bewijs dat het werkt.»

HUMO Maar wat met de bijwerkingen? Ketamine staat toch bekend als een partydrug? In China zou het gebruik ervan zo problematisch zijn dat het land al jaren probeert om ketamine wereldwijd te laten controleren, opdat het moeilijker te verkrijgen zou zijn.

MANJI «Ketamine heeft zijn nut al zo vaak bewezen ­ bij voorbeeld als pijnstiller bij sol daten en als verdovingsmiddel bij kinderen in ontwikkelings landen ­ dat die aanvraag van China werd afgewezen door de Wereldgezondheidsorgani satie. Ik wil benadrukken dat de dosis zo minimaal is dat er nauwelijks risico op misbruik is. De eerste vier weken krijgt de patiënt het medicijn twee keer per week door een dokter toegediend, en daarna om de twee à drie weken. Ik zie twee mogelijke bijwerkingen. Sommige patiënten ervaren de eerste keren dissociatieve efec ten: ze voelen zich wat vreemd of de kamer voelt onecht aan. Maar dat verdwijnt na 45 mi nuten. De andere bijwerking is een zeer lichte bloeddrukstijging.»

HUMO Kan ketamine helpen bij andere aandoeningen?

MANJI «Er zijn studies gaan de om ketamine te gebruiken in combinatie met gedrags therapie voor de behande ling van alcoholisme, obsessiefcompulsieve stoor nis en posttraumatische stress stoornis. Maar onze focus ligt op zeer ernstige depres sie en suïcidaliteit, en op dat vlak noemde de voormalige directeur van de National In stitutes of Health ketamine de grootste doorbraak in de psychiatrie van de afgelopen veertig jaar.»

HUMO Hoe enthousiast bent u zelf?

MANJI «Als onderzoeker moet je altijd enthousiast zijn, maar ik ben very, very excited (lacht). Als dit lukt, zullen we zoveel mensen kunnen helpen. In de VS zijn er minstens 43.000 zelfdodingen per jaar. Rond geestelijke ziektes hangt er soms nog een stigma. Wanneer je vertelt dat je kanker hebt, begrijpt iedereen dat, maar als je vertelt dat je depressief bent, vinden sommigen dat je maar wat harder je best moet doen. Door dit nieuwe medicijn zullen mensen het verschil zien, en besefen dat het om een echte ziekte gaat.»

HUMO In de jaren 90 werden de antidepressiva zoals we die nu kennen ook als een wondermiddel gezien, terwijl ze vandaag haast een mislukking heten.

MANJI «Dat gaat zo in de wetenschap. We waren niet fout, want voor die moderne antidepressiva er waren, had je alleen maar middelen met veel bijwerkingen. Vergeet niet dat de helft van de patiënten wél gebaat is met de huidige medicijnen. Alleen denk ik dat we op het punt staan om iets beters te kunnen aanbieden.»

AFKICKEN MET LSD

Aan het Imperial College in Londen doet de Nederlandse neurowetenschapper Mendel Kaelen al enkele jaren onderzoek naar lsd en psilocybine, de actieve stof in paddo’s. Op termijn wil hij die psychedelica gebruiken voor de behandeling van tabaksverslaving, en angst en depressie bij terminale patiënten.

MENDEL KAELEN «Ervaringen met psilocybine en lsd kunnen iemands persoonlijkheid langdurig veranderen: daar zit enorm veel potentieel in. Maar een behandeling met psychedelica gaat altijd gepaard met psychotherapie: de patiënten worden voor, tijdens en na de behandeling begeleid. »

Aan de Johns Hopkins University en de New York University hebben recent tachtig terminale patiënten die als gevolg van hun ziekte met angst en depressie kampen, een behandeling met psilocybine gevolgd. Er was een acute afname van de symptomen en ook op lange termijn was er een respons. 78 procent van de proefpersonen was na zes maanden nog altijd minder depressief, 83 procent voelde zich nog steeds minder angstig. Lsd wordt niet meer zo vaak gebruikt in studies omdat het onnodig lang werkt in vergelijking met psilocybine, maar in Zwitserland heeft een psychiater een licentie van de overheid om er terminale patiënten mee te behandelen.

»Wij plannen halverwege dit jaar een nieuwe studie met psilocybine voor ernstige depressie. Wie depressief is, zit met chronische negatieve gedachten over zichzelf en het leven. We denken dat psychedelica kunnen helpen om die vicieuze cirkel van gedachten acuut en langdurig te doorbreken. Patiënten krijgen plots nieuwe perspectieven en gaan hun gedrag in positieve zin veranderen. Dat je je plots anders voelt, kan enorm bevrijdend zijn. Psychologen behandelen iemands persoonlijkheid vaak als iets onveranderlijks: je bent wie je bent voor de rest van je leven. Maar dat klopt niet.»

HUMO Kunnen lsd en psilocybine helpen bij verslaving? Bill Wilson, de stichter van de Anonieme Alcoholisten, zou zelf lsd gebruikt hebben om af te kicken.

KAELEN «Lsd is vooral in de jaren 60 onderzocht als middel voor de behandeling van alcoholverslaving, en momenteel is vooral de studie van Matt Johnson van de Johns Hopkins University interessant. Hij be handelde vijftien zware rokers, die gemiddeld 31 jaar lang minstens 19 sigaretten per dag rookten, met psilocybine. Ze kregen twee keer een dosis en wat bleek? Na een half jaar was 80 procent nog altijd rookvrij. Dat is nooit vertoond, want tabaksverslaving is erg hardnekkig.»

HUMO Techneuten in Silicon Valley doen tegenwoordig aan microdosing: ze nemen nauwelijks voelbare hoeveelheden psychedelica om hun creativiteit aan te scherpen en zich beter op hun werk te kunnen focussen. Kunnen psychedelica ook iets betekenen voor wie niet verslaafd of depressief is?

KAELEN «Microdosing is een hype met weinig wetenschappelijke ondersteuning. Ik zeg niet dat psychedelica niet betekenisvol kunnen zijn voor gezonde personen, maar als onderzoeker voel ik een morele verplichting om die middelen in te zetten waar ze het meest nodig zijn. Misschien kunnen die techneuten evengoed een kopje koffie drinken ’s ochtends. Wat mij interesseert in psychedelica, is de werking op lange termijn. Dit is iets unieks, want de meeste medicijnen in de psychiatrie bestrijden enkel de symptomen van ziekten en gaan uit van chronisch gebruik. Het middel alleen volstaat trouwens niet. Uit eigen onderzoek blijkt: hoe meer de patiënt openstaat voor de behandeling, hoe krachtiger de afname van depressie. Ik heb twintig patiënten met een zware depressie geïnterviewd over hun ervaring met psilocybine. Muziek bleek ook een belangrijke rol te spelen: het versterkt en beïnvloedt de emoties en de verbeelding.»

XTC TEGEN ANGST

Kim Kuypers bestudeert al vijftien jaar mdma, het hoofdbestanddeel van de partydrug xtc, aan de Universiteit van Maastricht. De Belgische psychologe denkt dat psychotherapie met mdma voor posttraumatische stressstoornis misschien al in 2021 goedgekeurd zal worden door de Amerikaanse FDA en hoopt straks een opleiding tot mdma-therapeute te kunnen volgen.

KIM KUYPERS «Het lijkt alsof psychedelica weer `in’ zijn, maar ze zijn nooit helemaal weggeweest. Begin jaren 80 werd mdma al door psychotherapeuten gebruikt: het leek toen veelbelovend, maar omdat het zo populair werd in het uitgaanscircuit, is het in de VS op de lijst met verboden sto en terechtgekomen.

»We doen aan de Universiteit van Maastricht sinds begin 2000 onderzoek naar de acute effecten van mdma. Zo blijkt dat het geheugen na de inname van mdma verslechtert, maar dat mensen de dag nadien normaal functioneren. Laatst hebben we aangetoond dat wie een aantal keer mdma of xtc heeft gebruikt, qua geheugenprestaties niet verschilt van een gezonde controlegroep. Wereldwijd zijn de studies gestart bij de negatieve e ecten van mdma en dan verschoven naar de positieve. Zo is uit ons onderzoek ook gebleken datmdma de actieve empathie verhoogt: mensen voelen mee met de emoties van een ander en worden erdoor geprikkeld. Andere wetenschappers hebben uitgeplozen dat mdma een positieve invloed heeft op sociaal gedrag.»

HUMO Maar hoe kan mdma helpen bij posttraumatische stressstoornis of PTSS?

KUYPERS «Wie aan PTSS lijdt, zit met trauma’s. Denk bijvoorbeeld aan slachto ers van verkrachting of oorlogsveteranen. De mdma kan die mensen makkelijker over hun trauma doen praten. Het is niet de bedoeling dat patiënten regelmatig mdma gaan gebruiken.»

HUMO Psychiater Ben Sessa van het Imperial College in Londen wil testen of mdma alcoholisten kan helpen afkicken. Het lijkt overal goed voor te zijn.

KUYPERS «Mdma wordt ook onderzocht als therapeutisch hulpmiddel om angst bij terminale patiënten te verminderen en om mensen met autismespectrumstoor nis over hun sociale angst heen te helpen. Maar we mogen niet overhaast te werk gaan. Laatst belde iemand die naar een mdma-therapeut was ge weest ­ hoewel het geen legale therapie is, werken sommige mensen er toch al mee. Die patiënte was net angstiger geworden. Omdat ze niet goed werd opgevolgd? Door haar genetische profiel? We weten het niet.

»De grootste focus ligt nu op de behandeling van posttraumatische stressstoornis. Dat is het gemakkelijkst: je neemt één psychiatrische ziekte en als die behandeling helemaal is uitgezocht, kun je kijken of ze voor andere aandoeningen kan dienen.»

TRIP MET PLANTENBROUWSEL

Van Jan Van Looveren in het tv-programma `Ja Jan’ tot de Nederlandse Flair: het Zuid-Amerikaanse geestverruimende plantenbrouwsel ayahuasca is overal. Maarten Struijk van de Universiteit van Amsterdam had graag een pilootstudie gedaan naar het middel, om de e ecten ervan te bestuderen bij gezonde vrijwilligers, maar hij kreeg zulke lastige restricties opgelegd door de ethische commissie dat hij ervan afzag. Toch ziet hij het als een mogelijk therapeutisch middel.

MAARTEN STRUIJK «Ik zie potentieel, maar het is te vroeg om met zekerheid te stellen dat het werkt. Onderzoek naar de therapeutische e ecten van ayahuasca kampt met placeboproblemen: veel mensen die het gebruiken, veronderstellen dat het een positieve werking heeft. Terecht of niet, het feit dat ze dat geloven heeft een e ect op hoe ze zich voelen en maakt het moeilijker om de `echte’ werking te onderzoeken.»

HUMO Hoe staat u tegenover de popularisering van het middel, dat oorspronkelijk alleen door indianenstammen in Zuid-Amerika werd gebruikt?

STRUIJK «Ik vraag me vooral af wat er zal gebeuren als het straks een paar keer misloopt. Steeds meer mensen noemen zich een sjamaan, terwijl ze misschien niet allemaal geschikt zijn of goede bedoelingen hebben. Rond psychedelica hangt er altijd angst: mensen zijn bang dat je er gek van kunt worden of in een trip kunt blijven hangen, terwijl dat nauwelijks voorkomt.»

HUMO En dat terwijl het middel lijkt te werken.

STRUIJK «Ervaren ayahuascagebruikers rapporteren minder angst en depressieve symptomen en de studies naar de effecten van ayahuasca op angststoornissen, depressie en drugsverslaving laten veelbelovende en blijvende resultaten zien.

»De vraag is: als het werkt, hoe dan? Ontdekken verslaafden de onderliggende oorzaak van hun verslaving? Of zien ze plots in hoe destructief hun verslaving is? Sommige gebruikers zeggen dat ze dankzij de psychedelica een emotionele push, een duwtje in de goeie richting, hebben ervaren, maar dat is onzin volgens een aantal wetenschappers. Zij zeggen dat alles draait rond verbindingen in je hersenen die gereset worden: mensen voelen zich tijdens de trip alsof ze er niet meer zijn ­ alsof hun ego dood is, of ze één zijn met de wereld.»

HUMO Kan ayahuasca iets betekenen voor gezonde mensen? Uit een recente studie blijkt dat je er flexibeler of creatiever van gaat denken.

STRUIJK «Of ayahuasca nuttig is of niet, hangt van veel af. Bij psychedelica zijn de geestelijke toestand van de gebruiker en de begeleiding erg belangrijk. Als één van die factoren niet in orde is, dan kan de ayahuasca-ervaring erg zwaar zijn. Toch wordt dat bijna nooit als een bad trip omschreven, maar als een heftige avond waarbij je baat kunt hebben. Met je eigen shit geconfronteerd worden, wordt dan als een deel van het helende e ect beschouwd. Maar mensen met aanleg voor psychoses, schizofrenie en andere zeer ernstige problemen kunnen er volgens mij beter niet aan beginnen. »Ayahuasca is geen wondermiddel. Je zou het kunnen zien als iets wat je helpt een mentaal deurtje te openen. Achter die deur zitten misschien problemen die je onder ogen moet zien. Het echte werk komt achteraf. Je hebt niks aan de ervaring als je niets doet met wat je geleerd hebt. Dat integratieproces is waarschijnlijk zelfs het belangrijkste. En dan nog zijn er geen garanties.»