Dierenrechtenactivisten Sara Surinx (34, Bite Back), Cindy Veltens (46, Anonymous for the Voiceless Antwerpen) en Joffrey Legon (30, Animal Rights) maken zich klaar voor de eerste National Animal Rights Day (NARD) in België, nu zondag 4 juni in Antwerpen. ‘Extremisten, wij? Wat er met dieren gebeurt, dat is pas extreem.’

Surinx en Legon hebben al samen actie gevoerd en Veltens kenden ze van naam, want zo groot is het wereldje van dierenrechtenactivisten niet. Afspreken doen we op het kantoor van Bite Back in Diest, vlak bij dierenopvang Forrest & Friends. Daar krijgen varkens, geiten, kippen en koeien die ten dode waren opgeschreven een nieuwe kans. Ze leven het soort leven dat het drietal alle dieren toewenst, zo zullen ze 4 juni in Antwerpen op National Animal Rights Day duidelijk maken.

Wat mogen we verwachten op de eerste NARD in België?

Veltens: “Het is in de eerste plaats een herdenking van alle dieren die jaarlijks onnodig en op een gruwelijke manier ten prooi vallen aan de mensheid. NARD is ontstaan in 2011 in New York, wereldwijd doen er nu meer dan 200 steden mee. De dag begint met een ‘begrafenisdienst’. We wilden met echte slachtoffers van de dierenindustrie, dode dieren, werken, maar dat mag niet van de stad. Wel zullen we, zoals op een begrafenis, bloemen neerleggen.”

Surinx (droogjes): “In België worden er jaarlijks 320 miljoen dieren gedood voor consumptie.”

Legon: “Tijdens de jacht en om te bestrijden zijn dat er – alleen al in Vlaanderen – jaarlijks meer dan 800.000.”

Veltens: “Dan komen er sprekers aan het woord over dierenleed. Er zullen infostandjes staan van dierenrechtenorganisaties en hun vrijwilligers, want we willen ook aan rekrutering doen. Afsluiten doen we met een celebration, om het goede te benoemen van wat we al hebben bereikt.”

Opvallend: er komt geen infostand van GAIA.

Veltens: “Zij ijveren voor dierenwelzijn en niet voor dierenrechten.”

Legon: “Wie inzet op dierenwelzijn, onderhandelt over grotere kooien, terwijl wie voor dierenrechten ijvert, vraagt dat dieren an sich rechten krijgen en een vrij leven mogen leiden zonder exploitatie. De incrementele verbeteringen in hun miserabele bestaan zijn een winst, geen eindpunt.”

Surinx: “GAIA begon ooit als dierenrechtenbeweging, maar evolueerde naar een dierenwelzijnsbeweging. Ze gaan voor kleine verbeteringen omdat ze haalbaarder zijn. Het is gemakkelijker grotere kippenkooien te vragen, want zo hoeft niemand te stoppen met eieren te eten. De organisaties hier aan tafel willen allemaal een einde maken aan de dierenindustrie. Met dat doel werd Bite Back 20 jaar geleden mee opgericht door Benjamin Loison, die bij GAIA heeft gewerkt.”

Veltens: “Voor mij waren de undercoverbeelden van kippenkwekerijen van GAIA begin jaren 90 wel dé reden om vegetariër te worden: ik zag ze als 13-jarige thuis op ons klein tv’tje. Toen ik ontdekte hoeveel leed er schuilging achter de ei- en zuivelindustrie, vroeg ik waarom ze niet all the way gingen. Maar als ze voor veganisme zouden pleiten, zouden ze te veel leden verliezen: een deel ziet enkel hun katjes en hondjes graag, hè.”

Konden jullie al wat verwezenlijken?

Surinx: “We moeten blij zijn met kleine overwinningen. (denkt na) Begin dit jaar ging eindelijk het verbod op kermispony’s in. Daar voerden we met Bite Back heel veel actie tegen. Dat is een succesje.”

Legon: “We worden al eens gevraagd als onofficieel adviesorgaan bij politieke instanties en beleidsmakers die erkennen dat we kennis van zaken hebben: dat is een positieve evolutie. We focussen met Animal Rights op verborgen, systematisch dierenleed. Wat gebeurt er achter de gesloten deuren van het slachthuis en de dierproefinstellingen of in de weides tijdens de jacht? Dat willen we blootleggen met undercoverbeelden.”

Animal Rights werd bekend door de wantoestanden in het slachthuis van Tielt.

Legon: “Dankzij onze undercoverbeelden werd toen voor het eerst in ons land een slachthuis voor de rechter gesleept: er kwam een veroordeling voor het slachthuis en de CEO. Daarnaast werd cameratoezicht geïmplementeerd in Vlaamse slachthuizen en zette minister Dierenwelzijn Ben Weyts (N-VA) in op meer inspecties in de Vlaamse slachthuizen. De weg is nog lang, maar dit zijn belangrijke stappen.”

Surinx: “Maar wie gaat die beelden bekijken? Wij voerden laatst actie tegen Vanlommel in Olen. Op beelden van de Nederlandse organisatie Ongehoord, met wie we samenwerkten, zag je hoe een kalfje geprikt werd op het hoofd met een elektrische prikker, en hoe eentje dat niet goed kon stappen, bij de staart werd opgetild, terwijl dat verboden is. Vanuit het bedrijf stelden ze voor de mensen die de kalveren moeten uitladen bodycams te laten dragen. Ik vraag me af of er werkelijk ingegrepen zou worden.”

In jullie rechtszaak tegen slachthuis Verbist oordeelde de rechtbank dat de opnames niet gebruikt mochten worden als bewijs, omdat ze onrechtmatig verkregen waren.

Legon: “In de zaak tegen slachthuis Tielt oordeelde de rechtbank anders. Het maatschappelijk belang is te groot. (fel) Het Openbaar Ministerie stelde dat undercovercamera’s de enige manier zijn om te zien wat er gebeurt wanneer er niemand kijkt. Elke keer dat we beelden vrijgeven, zegt de tegenpartij dat het een uitzondering is, of dat het aan de montage ligt. Dat klopt niet.

“Zelfs al aanvaardt de rechtbank de beelden niet altijd, zijn ze nuttig. We maken ze ook om te sensibiliseren. Als genoeg mensen geen vlees meer willen van zo’n slachthuis, gaan supermarkten zoals Delhaize en Colruyt er niet meer mee samenwerken, en dan houdt het op.”

Veltens: “Bij Anonymous for the Voiceless doen we vegan outreach, waarbij we voorbijgangers confronteren met het lijden in de dierenindustrie. We zijn een internationale organisatie, maar tonen altijd beelden uit het land zelf – we gebruikten er al van Animal Rights. We staan dan op straat in de vorm van een groot vierkant, een cube. Bloed zie je niet, dat mag niet, maar wel bijvoorbeeld hoe een kalf dat uit de mama wordt getrokken direct wordt weggehaald, of kippen zonder veren die zo doorgefokt zijn dat ze in enkele weken tijd gigantisch in gewicht zijn toegenomen en niet meer op hun poten kunnen staan. Ik heb al eens een volwassen man in tranen zien uitbarsten bij het zien ervan.

“Als ze blijven kijken, spreken we hen aan. ‘Eet je nog dieren?’, vraag ik. Dan hapert er al iets in hun brein, want ik zeg niet ‘vlees’. Ik leg uit dat dat lijden een direct gevolg van hun levenswijze is. Bij een goed gesprek geef ik een kaartje mee. Ik kijk naar wie voor me staat. Een gespierde man? Dan raad ik misschien de documentaire The Game Changers aan, over sporters die vegan worden.”

Heb je ooit iemand kunnen overtuigen? Onderzoek zegt dat gruwelbeelden niet leiden tot gedragsverandering.

Surinx: “Vroeger voerden wij op straat actie met choquerende beelden, vooral omdat er nog geen sociale media waren en het minder bekend was, maar mensen liepen vaak met een grote boog om ons heen.”

Veltens: “Een paar activisten in het buitenland vertelden me dat ze door onze cube vegan werden. Er zijn succesverhalen. Mensen stribbelen tegen op het moment zelf: ‘Wat als je op een onbewoond eiland zit en er alleen vlees is?’ (lacht) Soms reageren ze zo fel en defensief omdat ze onbewust met in de knoop liggen met zichzelf. Onverschilligheid vind ik erger.

“Ik geloof sterk in het planten van zaadjes. Mensen die vroeger lachend tegen me zeiden dat ik maar een slaatje moest eten, zijn nu vegan. Tijdens acties sprak ik al met vijftigers en zestigers die er nooit bij hadden stilgestaan dat een koe niet zomaar uit zichzelf melk geeft, maar eerst een kalf moet baren. Vrouwen beseffen dat soms pas als ze een baby krijgen.”

Surinx: “Er zijn zelfs landbouwers die zich bekeren: in de Duitse documentaire Butenland zie je melkveeboeren de switch maken naar een dieren tuary.”

Hoe is het om er zelf op te moeten kijken?

Veltens: “Ergens zet ik mijn verstand op nul. Voor mij dienen ze een hoger doel. Want dieren hebben – in tegenstelling tot bijvoorbeeld vrouwen die hebben moeten vechten voor hun rechten, of andere minderheidsgroepen – geen stem en kunnen niet voor zichzelf opkomen. Als wij het niet doen voor hen, wie dan wel? De energie blijven vinden is niet evident. Bij Anonymous for the Voiceless wordt er niemand betaald, iedereen is vrijwilliger. Maar ik geef de strijd nooit op. Niemand hier aan tafel.”

Surinx: “Ik heb de beelden van Tielt bewust niet bekeken, als een vorm van zelfbescherming, maar heb er wel over gelezen.”

Legon: “Het is zwaar, maar noodzakelijk. We vragen veel bestuursdocumenten op en als je ziet hoeveel inbreuken er vastgesteld worden, is dat hallucinant. Het gaat over honderden en honderden verslagen. Als wij geen undercoverbeelden maken of rapporten lezen, raakt niets daarvan naar buiten. De zaken waar slachthuizen en individuen werden veroordeeld, dat komt omdat wij er echt achter zitten.”

Hoe werden jullie vegan?

Legon: “Ik had als kind veel empathie en was als tienjarige even vegetariër, maar kreeg te weinig steun uit mijn omgeving. Later begon het opnieuw te woelen. Dat was de cognitieve dissonantie: mijn handelingen stemden niet overeen met mijn normen en waarden en ik probeerde mijn gedrag goed te praten, maar op een gegeven moment lukte dat niet meer. Mijn verloofde geloofde niet dat ik een paar dagen per week vegetarisch zou gaan eten, omdat ik zo’n grote vleeseter was. (lacht) Nadat we samen naar Cowspiracy keken, een documentaire die vooral de ecologische impact van de zuivelindustrie belicht, waren we allebei stil. Van de ene dag op de andere werden we vegan. Dat was acht jaar geleden.”

Surinx: “Bij mij ging het geleidelijk aan. Ik was vanaf mijn elfde vegetariër en at nog veel kaas. Wat tien jaar later de klik gaf, was een beeld van een koe die maar bleef zoeken naar haar kalfje, nadat het bij haar was weggenomen.”

Veltens: “Ineens vallen alle puzzelstukjes in elkaar en zie je het totaalplaatje. Dan kan je niet meer wegkijken – ik toch niet – en dat zette mij er zes jaar geleden toe aan om vegan en activist te worden.”

Legon: “Dit is misschien een harde claim, maar ergens kan je stellen dat het erger is dat dieren eerst uitgebuit worden zoals in de zuivelindustrie en eierindustrie om pas daarna gedood te worden. Hun lijdensweg is langer dan die van dieren die gekweekt worden om direct geslacht te worden. Vegetariërs denken vaak dat er geen kippen sterven voor eieren. Wel, bij legkippen zijn enkel de vrouwtjes van economisch belang, dus worden de mannelijke kuikens gedood als ze één dag oud zijn. Het bestaan van legkippen is er een van een en al dierenleed.”

‘Mijn boodschap voor veganisten is: aanvaard dat er gradaties zijn in het vegetarisme en het veganisme’, zei Tobias Lenaert in De Morgen.

Legon: “Ik ken hem persoonlijk, hij is een pragmatische veganist. In het bewustzijn is vegetarisme een stap die je zet richting minder dierenleed. Maar de industrieën zijn met elkaar verbonden. Begrijp me niet verkeerd: alle dierenleed dat wordt vermeden, is meegenomen. Dat mensen mij vertellen dat ze weinig vlees eten, is een goed teken. Dat wil zeggen dat hun schuldbesef groeit. Maar in de fond begrijp ik flexitariërs niet, zeker niet wie het uit ethische overtuiging is. ‘Ik eet maar een keer per week vlees’, zeggen ze dan. Je zegt toch ook niet: ‘Ik verkracht maar af en toe een vrouw?’ Ofwel ben je tegen verkrachting en doe je dat nooit, ofwel niet.”

Surinx: “We moeten minder verantwoordelijkheid bij het individu leggen. De industrie is er omdat mensen vlees eten, maar zelfs als er hier minder vlees gegeten wordt, richt de industrie zich gewoon meer op export.”

Krijg je als activist te maken met agressie?

Veltens: “De laatste jaren reageren mensen zachter.”

Surinx: “We voerden een keer actie tegen het dolfinarium in Brugge – hoewel Weyts in 2019 zei dat hij een uitdoofscenario wil, kwam daar nog niets van in huis. Al tien jaar voeren we campagne, regelmatig staan we aan de poort van het dolfinarium – altijd met toestemming van de stad. Een keertje kwam een bezoeker naar buiten, en stapte meteen af op een van onze vrijwilligers – een stevige kerel – en gaf hem een enorme duw, waarop hij bijna op de grond viel. (zucht) Bij zijn allereerste actie.”

“Tijdens onze vegan outreach kwam het vroeger vaak tot verbale agressie. Dan had je amper – op een vriendelijke toon – ‘Goeiemorgen’ gezegd, of je kreeg verwijten naar je hoofd geslingerd. ‘Extremist! Je hebt zeker niks beters te doen!’”

Legon: (schamper) “Extremisten, wij? Wat er met dieren gebeurt, dat is pas extreem. Maar meestal wel legaal. Wij laten het enkel zien.”

Joffrey, jij verstoort jachtpartijen als hunt saboteur. Dat lijkt me niet zonder risico.

Legon (lacht) “Klopt, en je moet je als activist – zeker als hunt saboteur – de-escalerend kunnen opstellen. We zijn daar uiteindelijk voor de dieren, niet de jagers. Maar de laatste keer dat ik fysiek bedreigd werd, was in een winkel, toen ik met een vrijwilliger een poster omhoog ging hangen voor onze campagne tegen het doden van reeën en damherten in het Drongengoedbos.”

Hoe gaat zo’n anti-jachtpartij eraan toe?

Legon “We proberen op een legale manier te voorkomen dat dieren worden doodgeschoten. Als het bijvoorbeeld niet lukt om ze met akoestische middelen te waarschuwen voor jagers, dan verzamelen we beeldmateriaal. Als je jagers gelooft, jagen ze niet voor hun plezier, maar doen ze aan natuurbeheer en wiegen ze de dieren bij wijze van spreken in slaap. Op de rauwe beelden zie je hoe ze aangeschoten worden en soms minutenlang lijden voor ze sterven.

“Soms volstaat het filmen om de jachtpartij te stoppen, want ze willen niet dat je ziet hoe het eraan toegaat. Vaak denken jagers dat we hen niet mogen filmen: het mag wel, vanop de openbare weg, al brengen we ze nooit herkenbaar in beeld. Terwijl het tot een gesprek of aanvaring komt, sterven er geen dieren.”

Jullie hadden een rechtszaak tegen een jager die een vosje, Sammie, had gedood. Hoe staat het daarmee?

Legon: “Die uitspraak is binnenkort. Sammie werd doodgeschoten aan zijn vossenburcht. Dat mag niet in een perimeter van 50 meter, en is verboden tussen zonsondergang en -opgang. De dader had de feiten eerst erkend, maar zijn advocaat argumenteerde dat dat niet telde, omdat hij toen geen juridische bijstand had.”

Hoe vaak kiezen jullie de juridische weg?

Legon: “Voor mijn campagne Ban de jacht lopen er twee rechtszaken, in totaal hebben we zo’n tien juridische procedures lopen. Kleine rechtszaken kosten al duizenden euro’s, maar elke veroordeling wegens het onrechtmatig doden van iemand – ik zeg expres iemand – schept een precedent. Zo willen we de weg naar de toekomst plaveien, waarbij dieren rechtspersoonlijkheid krijgen.”

Surinx: “Wij proberen vooral na te gaan wanneer stallen of slachthuizen willen openen of uitbreiden. Via het omgevingsloket dienen we bezwaar in. In Oostende werkten we met Animal Rights samen om actie te voeren tegen een zalmkwekerij.”

Wat is er mis met een zalmkwekerij?

Surinx: “Zoveel! (somt op) Het zijn industriële kwekerijen, de vissen zitten op een te kleine oppervlakte bij elkaar, waardoor er meer ziektes voorkomen en ze preventief medicijnen krijgen, die in het water terechtkomen, wat vervuiling en ziektes veroorzaakt bij andere vissen en dieren in de zee. Hoe ze gedood worden, is ook verschrikkelijk.”

Wanneer gaat een actie te ver? Zouden jullie een varken bevrijden uit het slachthuis, zoals 269 Libération Animale?

Legon: “Als dieren op een geweldloze manier bevrijd worden uit een slachthuis en hun leven terugkrijgen, veroordeel ik dat niet, maar het is niet onze modus operandi. Wanneer we opnames maken van dieren die toekomen aan slachthuizen, vragen we of we er mogen meenemen zodat ze naar een sanctuary kunnen, al wordt dat bijna altijd geweigerd. Laatst ging ik filmen in Ruiselede bij een omgekantelde vrachtwagen. Een deel stierf ter plekke en een ander deel ging terug de vrachtwagen op, richting slachthuis. Zelfs kreupele varkens mogen we niet meenemen om te verzorgen. Ze worden ter plekke gedood.”

Surinx: “We maakten iets gelijkaardigs mee met een gekantelde vrachtwagen met varkens in Lubbeek. De dierenartsen van Forrest en Friends wilden de gewonde dieren verzorgen en hen een nieuwe thuis geven, maar de varkens kregen toch een spuitje. Misschien hebben de eigenaars liever geld van de verzekering dan dat ze hen laten leven.”

Vangt Animal Rights nog afgedankte proefdieren op van farmaceutische bedrijven?

Legon: “Vroeger waren dat weleens beagles, nu enkel ratten en muisjes. Honderden herplaatste dieren leiden nu een fijn leven. We blijven protesteren tegen dierproeven, want ze zijn niet betrouwbaar – zo is aspirine voor ons een wondermiddel, maar voor veel dieren giftig. Er zijn innovatieve technieken zoals organ-on-a-chip, waarbij je stoffen test op gekweekte, menselijke mini-organen en weefsels. Zolang het mag, zullen ze kiezen voor de gemakkelijkste weg.”

Hoe zien jullie de toekomst?

Veltens: “Het beleid geeft amper om dierenleed, maar de top ligt wel wakker van klimaatverandering. De dierenindustrie heeft daar een enorme impact op en is nu nog de olifant in de kamer: ooit moeten ze het erover hebben. Ik verwacht veel van technologie, kweekvlees en alt-proteïnen: alternatieve eiwitten. Als bedrijven meer winst maken met plantaardige yoghurtjes, stoppen ze met koemelk. Geld spreekt en ik hoop dat dat straks in ons voordeel werkt. De subsidies moeten daarnaar gaan, in plaats van dierenuitbuiting. We zijn niet tegen de landbouw.”

Legon: “We zijn niet tegen boeren – lees: landbouwers – we hebben ze nodig voor onze voedselvoorziening! We moeten inzetten op de eiwittransitie, maar ophouden met belastinggeld een zinkend schip drijvende te houden.”

Surinx: “Ik denk dat veganisme groeit. Maar als je weet dat maar 1 procent veganist is en er elke dag mensen bijkomen, dan kan je uitrekenen hoeveel dieren er nog gekweekt zullen worden voor de dierenindustrie. Had ik al gezegd dat we op 18 juni gaan betogen in Brussel tegen de dierenindustrie? (lacht)”

Dit artikel verscheen op 3 juni 2023 in een kortere versie in https://www.demorgen.be/nieuws/extremisten-wij-wat-er-met-dieren-gebeurt-dat-is-pas-extreem-dierenrechtenactivisten-aan-het-woord~b67e3cf3/De Morgen.